تکراری نمی‌شوم... | نگاهی به نقش‌آفرینی‌های رضا کیانیان، بازیگر مشهدی، به‌مناسبت زادروزش

محمد عنبرسوز | شهرآرانیوز؛ رضا کیانیان، بازیگر سینما، تئاتر، تلویزیون و شبکه نمایش خانگی ایران، متولد ۲۹ خرداد ۱۳۳۰، یکی از پرکارترین بازیگران تاریخ سینما و تلویزیون ایران است که ایفای نقش در بیش از ۶۰ فیلم سینمایی و ۳۰ سریال را در طول بیش از ۳۵ سال فعالیت هنری اش در عرصه بازیگری، در کارنامه  خود ثبت کرده است.

او به دلیل دقت زیاد در انتخاب نقش‌هایی که اغلب او را از بازیگران سینما و تلویزیون ایران متمایز کرده و به یکی از متفاوت‌ترین هنرپیشه‌های ایرانی تبدیل کرده است، برای دنبال کنندگان آثار نمایشی تصویری جذاب دارد. بازی‌های این هنرپیشه مشهدی هنوز هم در هشتمین دهه از عمرش جذاب است. بازیگر نقش سلحشور در «آژانس شیشه ای»، از منظر دقت در انتخاب نقش و توجه به جایگاه آینده آن نقش آفرینی در کارنامه اش و در تصویر کلی بازیگری ایران، یکی از باریک اندیش‌ترین هنرپیشه‌های ایرانی است. 

او همان طور که در مصاحبه هایش نیز بار‌ها به این موضوع اشاره کرده، امکان بروز خلاقیت و نوآورانه بودن یک نقش را مهم‌ترین معیار در انتخاب هایش قرار داده و همین موضوع باعث شده است که گاهی نقش‌های کوچک هم وقتی به رضا کیانیان سپرده می‌شوند، رنگ وبویی متفاوت به خود بگیرند و در حافظه بصری مردم ایران ماندگار شوند. در منطق کیانیان که عموما با نقش‌های مکمل در ذهن‌ها باقی مانده است، حجیم بودن نقش و زیادبودن دقایق حضورش مقابل دوربین، اهمیتی ندارد؛ در عوض، این عمق شخصیت است که در اولویت قرار می‌گیرد.

آشنایی نسبتا جامع رضا کیانیان با بیشتر حوزه‌های فرهنگ و هنر، از طراحی صحنه و مجسمه سازی گرفته تا نویسندگی و عکاسی، پشتوانه این بازیگر باسابقه برای درک بهتر مختصات نقش‌ها و در نتیجه، اجرای بدیع آن‌ها را فراهم آورده است. او ازجمله بازیگران ایرانی اهل قلم محسوب می‌شود که تألیفات نسبتا پرتعدادی را هم به چاپ رسانده است. 

بیشتر نامه‌ها و متن‌هایی که او در فضای مجازی منتشر می‌کند نیز کاملا نشان دهنده تسلط کیانیان بر واژگان و نحوه نگارش صحیح و اندیشمنداند هستند. به نظر می‌رسد این موضوع باعث شده است که یک رضا کیانیان مؤلف در وجود رضا کیانیان بازیگر حلول کند؛ اتفاقی که حساب او را از بسیاری از بازیگران هم رده خودش متمایز می‌کند و اجازه می‌دهد که نقش آفرینی هایش با بهره گیری از ظرافت در جزئیات و استفاده از مؤلفه‌های جزئی، اما خلاقانه در شیوه اجرا، در خاطر مخاطبان باقی بماند. 

رضا کیانیان در طول حدود سه ونیم دهه فعالیت هنری اش در عرصه بازیگری، جوایز متعددی را به دست آورده و تحسین داوران رویداد‌های سینمایی مختلف را دریافت کرده است. نقش آفرینی‌های او در فاصله بین سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۵، به شش نامزدی سیمرغ بلورین بهترین بازیگری مرد در جشنواره فیلم فجر و دریافت دو سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اصلی و مکمل مرد برای فیلم‌های «آژانس شیشه ای» و «خانه‌ای روی آب» منجر شد که کارنامه‌ای پرافتخار و درخشان برای این هنرپیشه است. در ادامه، ۱۰ نقش آفرینی ماندگار و برجسته رضا کیانیان در طول دوران فعالیت هنری اش را مرور می‌کنیم.

«کیمیا» – احمدرضا درویش

فیلم «کیمیا»، ساخته احمدرضا درویش که در اوایل دهه هفتاد ساخته شد، یکی از نخستین آثار سینمای دفاع مقدس بود که از صرف بازنمایی میدان جنگ فراتر می‌رفت و به چالش‌های اخلاقی و روابط انسانی متأثر از دوران هشت ساله دفاع مقدس می‌پرداخت.
کیانیان در این فیلم فرصت یافت تا در کنار مرحوم خسرو شکیبایی، یکی از نقش‌های متفاوت سینمای دفاع مقدس را با تمرکز بر پیچیدگی و عمق شخصیت، به شکلی که متأثر از جامعه آن روز بود، رنگ آمیزی کند.

«آژانس شیشه ای» – ابراهیم حاتمی کیا

نقش سلحشور در مهم‌ترین فیلم کارنامه ابراهیم حاتمی کیا، می‌تواند مهم‌ترین نقش آفرینی زندگی حرفه‌ای رضا کیانیان هم لقب بگیرد. این شخصیت که به نوعی نماد دوران مدرن پس از جنگ در ایران به شمار می‌رود، با خصلت عقل گرایی و مواجهه غیراحساسی با وقایع، صفحه تازه‌ای از مواجهه سینمای ایران با اوضاع روز جامعه را ورق زد. جالب اینجاست که رضا کیانیان در ابتدا (به عنوان بازی گردان) صرفا اداکننده دیالوگ‌ها بوده و بدون برنامه ریزی قبلی بازیگر این نقش شده است.

«مختارنامه» – داوود میرباقری

نقش عبدا... زبیر، شخصیت منفی و متفاوت بهترین سریال تاریخ تلویزیون در دهه‌های گذشته،  تا حد زیادی مدیون هنرنمایی فراموش نشدی رضا کیانیان است. پیرمرد خرفت و حقه باز سریال «مختارنامه» که تقریبا در همه سکانس‌های این سریال «الف ویژه» به حالت درازکش بود، با نقش آفرینی خلاقانه و پرظرافت کیانیان، بسیار مورد توجه قرار گرفت. حرکت دست‌های عبدا... زبیر یکی از مؤلفه‌های جذاب این نقش بود که اثر انگشت خلاقانه کیانیان در بازیگری به شمار می‌رفت.

«ماهی‌ها عاشق می‌شوند» – علی رفیعی

تجربه تحصیل در دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تهران و سال‌ها خاک صحنه خوردن در عرصه تئاتر، رضا کیانیان را به ایفای نقش در فیلم علی رفیعی، کارگردان برجسته و شهیر تئاتر ایران، رساند.

«ماهی‌ها عاشق می‌شوند» که فیلمی با مختصات بصری بدیع و متأثر از فضای تئاتر بود، یک انتخاب خلاقانه در کارنامه بازیگری کیانیان است که در اوایل دهه هشتاد، در‌های جدیدی را روی دوستداران سینمای ایران گشود و نظر مثبت گروهی از مخاطبان جوان سینما و منتقدان را برانگیخت.

«قدمگاه» – محمدمهدی عسگرپور

رضا کیانیان در یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های سینمای دینی تاریخ، یک نقش منفی جذاب و متفاوت را ایفا کرد که علاوه بر گریم خاص، بخشی از جذابیت هایش را مدیون بیان متفاوت و شیوه راه رفتن این بازیگر بود. کیانیان در این اثر با کم رنگ کردن نقش حالات چهره، ضرورت توجه به بازی بدن و صداسازی را به سینمای ایران یادآوری کرد و در سکانس‌های ملتهبی که با فرامرز صدیقی و بابک حمیدیان هم بازی بود، درخشان ظاهر شد.

«شهرزاد» – حسن فتحی

«شهرزاد» که یکی از محبوب‌ترین سریال‌های تاریخ شبکه نمایش خانگی است که در اولین فصلش توانسته بود موجی را در میان مخاطبان این رسانه نوپا ایجاد کند، در فصول دوم و سوم به واسطه برخی ضعف‌های روایی و حذف علی نصیریان، تا حد زیادی افت کرد. 
در این اوضاع، اضافه شدن شخصیت منفی شاپور بهبودی، با بازی رضا کیانیان، توانست موتور محرک مناسبی برای فصل‌های بعدی «شهرزاد» باشد. سکانس قتل هاشم دماوندی از مهم‌ترین برش‌های هنرنمایی کیانیان در «شهرزاد» است.

«خانه‌ای روی آب» – بهمن فرمان آرا

شباهت چهره رضا کیانیان به مرحوم عزت ا... انتظامی یکی از مهم‌ترین دلایلی بود که باعث شد ایفای نقش رضا سپیدبخت به او سپرده شود. 
این فیلم پرستاره، با بازی کیانیان، انتظامی، جمشید مشایخی و هدیه تهرانی، در جلب شدن توجه سینمای ایران به فیلم‌های اجتماعی بسیار تأثیرگذار بود و کیانیان را هم به مسیری سوق داد که بتواند بر تعامل میان هنرپیشه‌ها (به جای تک نوازی یک ستاره سینما) تأکید کند.

«یک تکه نان» – کمال تبریزی

شمایل پیرمرد عارف مسلکی که بینش منحصربه فرد خودش را قدم به قدم و با سلوکی درویش مآبانه به جوانک سرباز فیلم تعلیم می‌کند، از دیگر نقش آفرینی‌های برجسته رضا کیانیان در اوایل دهه هشتاد به حساب می‌آید. کارگردانی پخته کمال تبریزی، فیلم برداری هنرمندانه حسین جعفریان و تلاش ستودنی هومن سیدی جوان در «یک تکه نان»، همگی تحت تأثیر بازی متفاوت رضا کیانیان در نقشی قرار گرفتند که بیش از دو دهه از سن واقعی خودش مسن‌تر بود.

«کیف انگلیسی» – ضیاءالدین دری

یکی از سریال‌های تاریخی باکیفیت و پرمخاطب ادوار رسانه ملی که در زمان خودش خیابان‌ها را خلوت می‌کرد، از این منظر در کارنامه رضا کیانیان ماندگار شده است که او در «کیف انگلیسی» برای اولین بار شمایل متفاوتی از یک روحانی شیعه را جلو دوربین برد. سابقه تحصیل کیانیان در حوزه علمیه و آشنایی با سبک‌های گویش و سخنرانی روحانیون برجسته، به این بازیگر کارکشته کمک کرد تا یکی از به یادماندنی‌ترین روحانیون آثار نمایشی را رنگ آمیزی کند.

«کفش هایم کو؟» – کیومرث پوراحمد

مرحوم کیومرث پوراحمد در سال‌های پایانی عمرش از دوران اوج فاصله داشت. پوراحمد فیلم «کفش هایم کو؟» را در میانه‌های دهه نود تولید و اکران کرد که اثری متوسط به شمار می‌رفت. با این همه، بازی رضا کیانیان در نقش مردی که به بیماری آلزایمر دچار است، یکی از نقش آفرینی‌های متفاوت و جذاب این هنرپیشه را به ثبت رساند. بی تردید کیانیان موفق‌ترین هنرمند در میان عوامل «کفش هایم کو؟» است که برای این فیلم نامزد سیمرغ بلورین هم شد.

در ادامه حتما بخوانید نبض سینما و تلویزیون در دست مشهدی‌ها